Obowiązkiem pracodawcy jest zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy nie tylko pracownikom, ale i osobom fizycznym wykonującym pracę na podstawie umów cywilnoprawnych.
Najważniejszy i nadrzędny akt prawny w Polsce – Konstytucja RP – jednoznacznie wskazuje w art. 66, że KAŻDY ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.
Wobec pracowników pracodawca podejmuje wiele działań z zakresu bhp. Jego obowiązkiem jest organizowanie pracy w sposób bezpieczny i niezagrażający zdrowiu oraz życiu pracowników. Przejawem szczególnej dbałości o bezpieczeństwo pracowników są obowiązki pracodawcy z zakresu tzw. profilaktycznej opieki zdrowotnej, jak również dotyczące zaznajamiania pracowników ze sposobem wykonywania pracy oraz z zagadnieniami bhp. Pracodawca ma zatem obowiązek kierowania pracowników na badania lekarskie mające na celu weryfikację stanu zdrowia pracownika pod kątem braku przeciwwskazań do umówionej pracy oraz jego przeszkolenie z zakresu bhp, co umożliwi zapoznanie się z przepisami oraz zasadami bhp, przekładając się na bezpieczne wykonywanie pracy.
W przypadku zleceniobiorców sytuacja nie jest tak jednoznaczna, jak w przypadku pracowników. Oceniając zagadnienie kierowania zleceniobiorców na badania profilaktyczne oraz szkolenia bhp, należy zauważyć, że często wykonują oni zbliżoną pracę w analogicznych warunkach środowiska pracy jak pracownicy.
Jest to argument przemawiający za zasadnością kierowania na badania profilaktyczne (lub wymagania poddania się badaniom przez zleceniobiorców). Jeżeli zleceniodawca uzna, że ze względu na charakter pracy zleceniobiorcy powinni mieć potwierdzony przez lekarza medycyny pracy brak przeciwwskazań do pracy, zawsze istnieje możliwość skierowania zleceniobiorcy na takie badania. To samo dotyczy szkoleń w dziedzinie bhp.
Badania i szkolenia
Właściwe i odpowiedzialne przygotowanie osób do wykonywania pracy powinno być normą, przede wszystkim ze względu na art. 304 Kodeksu pracy, który zobowiązuje pracodawcę do zapewnienia bezpiecznych oraz higienicznych warunków pracy nie tylko pracownikom, lecz także osobom fizycznym wykonującym pracę na innej podstawie, np. w oparciu o zlecenie, oraz osobom prowadzącym w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę na własny rachunek działalność gospodarczą.
Obowiązki przypisane w Kodeksie pracy pracodawcom, sprowadzające się do konieczności chronienia zdrowia i życia pracowników przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki, stosuje się odpowiednio do przedsiębiorców niebędących pracodawcami, organizujących pracę wykonywaną przez osoby fizyczne na innej podstawie niż stosunek pracy oraz prowadzące na własny rachunek działalność gospodarczą. W szczególności pracodawca, a zatem i przedsiębiorca oraz zleceniodawca, jest zobowiązany:
– organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy (wszystkim pracującym!);
– zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować wykonanie tych poleceń (przez wszystkich pracujących!);
– reagować na potrzeby w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy oraz dostosowywać środki podejmowane w celu
doskonalenia istniejącego poziomu ochrony zdrowia i życia pracowników, biorąc pod uwagę zmieniające się warunki wykonywania pracy (wobec wszystkich pracujących!);
– zapewnić rozwój spójnej polityki zapobiegającej wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym, uwzględniającej zagadnienia techniczne, organizację pracy, warunki pracy, stosunki społeczne oraz wpływ czynników środowiska pracy (wobec wszystkich pracujących!);
– uwzględniać ochronę zdrowia młodocianych, pracownic w ciąży lub karmiących dziecko piersią oraz pracowników niepełnosprawnych w ramach podejmowanych działań profilaktycznych (wszystkich pracujących!).
Rozważając kwestię kierowania zleceniobiorców na badania lekarskie oraz szkolenia bhp, należy dokonać analizy wykonywanej przez nich pracy. Jeżeli okaże się, że wykonują oni pracę, której charakter wpisuje się w definicję stosunku pracy, wówczas ma miejsce obejście przepisów o pracowniczej formie zatrudnienia, co podlega karze grzywny zgodnie z art. 281 Kodeksu pracy, a obowiązek skierowania na badania oraz szkolenia bhp będzie jak najbardziej zasadny.
Pod groźbą kary
Odpowiedzialność za zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przez osoby organizujące pracę (niezależnie od posiadania przymiotu pracodawcy) jest bezdyskusyjna. Świadczy również o tym odpowiedzialność wykroczeniowa i karna, określona odpowiednio w Kodeksie pracy i Kodeksie karnym.
Art. 283 Kodeksu pracy stanowi, że „Kto, będąc odpowiedzialnym za stan bezpieczeństwa i higieny pracy albo kierując pracownikami lub innymi osobami fizycznymi, nie przestrzega przepisów lub zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, podlega karze grzywny od 1000 zł do 30 000 zł.
Z kolei Kodeks karny w art. 220 przesądza, że „Kto, będąc odpowiedzialny za bezpieczeństwo i higienę pracy, nie dopełnia wynikającego stąd obowiązku i przez to naraża pracownika na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. Jeżeli sprawca działa nieumyślnie, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. Uniknąć kary może sprawca, który dobrowolnie uchylił grożące niebezpieczeństwo”.
Zakres obowiązków
Osoby organizujące pracę innym muszą mieć możliwość zrealizowania ciążących na nich obowiązków. Dlatego art. 3041 Kodeksu pracy wskazuje na obowiązki osób pracujących, czyli osób fizycznych wykonujących pracę na innej podstawie niż stosunek pracy w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę lub inny podmiot organizujący pracę, a także osób prowadzących na własny rachunek działalność gospodarczą. Obowiązki te określone są w art. 211 Kodeksu pracy i dotyczą:
– obowiązku przestrzegania przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy;
– konieczności poznania przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy;
– brania udziału w szkoleniu i instruktażu z zakresu bhp;
– poddawania się wymaganym egzaminom sprawdzającym bhp;
– wykonywania pracy w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz stosowania się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek osób organizujących pracę;
– dbania o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład w miejscu pracy;
– stosowania środków ochrony zbiorowej, a także używania przydzielonych lub ustalonych z osobą organizującą prace środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem;
– poddawania się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom lekarskim i stosowania się do wskazań lekarskich;
– niezwłocznego zawiadomienia osoby organizującej pracę o zauważonym w zakładzie pracy lub miejscu wyznaczonym przez tę osobę wypadku albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzeganiu współpracujących, a także innych osób znajdujących się w rejonie zagrożenia o grożącym im niebezpieczeństwie;
– współdziałania z osobami organizującymi pracę w wypełnianiu obowiązków dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy.
Zakres wymienionych powyżej obowiązków zawsze powinna określić osoba organizująca pracę innym. Najlepszym do tego rozwiązaniem dla określonej pracy byłoby uwzględnienie wszystkich niezbędnych elementów w pisemnej umowie łączącej strony, jeśli miałaby to być umowa cywilna. Umowa ta powinna również precyzować, kto ponosi koszty poszczególnych obowiązków.
Opracowanie: Departament Nadzoru i Kontroli GIP
Źródło: Miesięcznik Państwowej Inspekcji Pracy Nr 7-8 2020
